Alkaloid
แอลคาลอยด์ เป็นสารที่มีฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาหลายอย่าง เป็นกลุ่มที่มีอะตอมของไนโตรเจนอยู่ในโมเลกุล พบได้ในพืชบางวงศ์เท่านั้น
เช่น พืชวงศ์ถั่ว FABACEAE
แอลคาลอยด์ พบได้เกือบทุกส่วนของพืช เช่น ผล(พริกไทย), เมล็ด (แสลงใจ) , ใบ(ลำโพง), เปลือกต้น(ซิงโคนา) ,ราก(ระย่อมน้อย)
ตัวอย่างสารในกลุ่มแอลคาลอยด์ ได้แก่ hyoscine, hyoscyamine มีฤทธิ์ลดการปวดเกร็งของลำไส้ ได้จาก ใบและเมล็ดของลำโพง
quinine ใช้รักษาโรคมาลาเรีย ได้จากเปลือกตันซิงโคนา
caffeine และ theobromine มีผลในการกระตุ้นระบบประสาทส่วนกลาง
ได้จากใบชาและเมล็ดกาแฟ
resepine มีฤทธิ์ลดความดันโลหิต ได้จากรากระย่อมน้อย
Anthraquinone
แอนทราควิโนน มีฤทธิ์เป็นยาระบาย โดยกระตุ้นการบีบตัวของลำไส้ใหญ่ เช่น emodin, aloe-emodin, rhein, sennosides
พบได้ใน ว่านหางจระเข้ มะขามแขก ชุมเห็ดเทศ โกฐน้ำเต้า
Cardiac glycoside
คาร์ดิแอคไกลโคไซด์ มีการนำไปใช้ในเป็นยารักษาโรคหัวใจที่เต้นเร็วผิดจังหวะ เต้นไม่สม่ำเสมอ แต่ไม่สามารถใช้ในรูปสมุนไพรได้
เพราะขนาดที่ใช้ใกล้เคียงกับขนาดที่เป็นพิษ ต้องอยู่ในความดูแลของแพทย์ ตัวอย่างสารเช่น oleandrin, thevetins A-B,
nerifolin, mansonin, strophanthin, เป็นต้น
พบได้ในพืชวงศ์ APOCYNACEAE เช่น ยี่โถ ตีนเป็ดน้ำ รำเพย
Coumarin
คูมาริน มีหลายชนิด มีฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาที่ต่างกัน เช่น bergapten มีฤทธิในการป้องกันการแพ้แสงแดด ได้จาก คื่นไช่
khellin มีฤทธิ์คลายกล้ามเนื้อเรียบ จากเทียน เยาวพาณี เทียนข้าวเปลือก เทียนตาตั๊กแตน
|
พักสายตากันซักครู่ครับ...
แล้วค่อยอ่านกันต่อ.....
|
Cyanogenic glycoside
ไซยาโนจีนิคกลัยโคไซด์ เมื่อถูกย่อยจะได้สาร hydrocyanic acid หรือ prussic acid (HCN) ซึ่งจะเป็นพิษต่อระบบเลือด
ทำให้เซลล์ต่างๆ ของร่างกายขาดออกซิเจน กล้ามเนื้อทำงานไม่ประสานกัน หายใจลำบาก กล้ามเนื้ออ่อนเปลี้ย
มึนงง ไม่รู้สึกตัว ชักก่อนที่จะหมดสติ สารนี้จะสลายตัวได้ง่ายถ้าถูกความร้อน ดังนั้นก่อนนำมารับประทาน จะต้องผ่านกรรมวิธีที่ใช้ความร้อน ตัวอย่าสาร ได้แก่ linamarin, dhurrin
พบได้ในพืชวงศ์ Euphorbiaceae เช่นมันสำปะหลัง ยางพารา
พืชวงศ์ ARACEAE เช่น ผักหนาม
พืชวงศ์ CAPPARACEAE เช่น กุ่มน้ำ ผักเสี้ยน
Flavonoid
ฟลาโวนอยด์ พบได้ทุกส่วนของพืช เป็นสารมีสีตั้งแต่ สีเหลือง แดง ม่วง น้ำเงิน ทำให้ดอกไม้มีสีสันสวยงาม
บางชนิดมีฤทธิ์ ทางเภสัชวิทยา เช่น ทำให้เส้นเลือดฝอยแข็งแรง ต้านเชื้อไวรัส ลดการอักเสบ
สารสำคัญกลุ่มนี้ได้แก่ hesperidin และ rutin ซึ่งมีฤทธิ์ทำให้ผนังเส้นเลือดฝอยแข็งแรง ไม่เปราะ แตกง่าย ใช้รักษาโรคริดสีดวงทวาร
Saponin glycoside
ซาโปนินกลัยโคไซด์ มีคุณสมบัติลดแรงตึงผิว เมื่อเขย่าสารละลายของซาโปนินในน้ำ จะได้ฟองที่คงทนใช้สระผมได้ บางชนิดเป็นพิษ
ถ้ารับประทานเข้าไปจะระคายเคืองต่อเยื่อบุกระเพาะลำไส้ และทำให้เม็ดเลือดแตกได้ สารนี้ มีสูตรโครงสร้าง 2 แบบ
คือ triterpenoid และ steroid saponin พบได้ใน โสม ขะเอม บัวบก ข้าวเย็นเหนือ ข้าวเย็นใต้ กลอย เป็นต้น
ตัวอย่างสารซาโปนินกลัยโคไซด์ที่สำคัญ ได้แก่ asiaticoside, glycyrrhizic acid เป็นต้น
Tannin
แทนนิน พบได้ในพืชเกือบทุชนิด ไม่มากก็น้อย แทนนิน มี 2 ชนิด คือ condensed tannins
พบได้ในส่วนเปลือกต้น และแก่นไม้เป็นส่วยใหญ่ และ hydrolysable tannins พบมากในส่วนใบ ฝัก
และส่วนทีปูดออกมาจากปกติ เมื่อต้นไม้ได้รับอันตราย(gall) แทนนิน มีคุณสมบัติตกตะกอนโปรตีน ทำให้หนังสัตว์ไม่เน่าเปื่อย
แทนนินมีฤทธิ์ฝาดสมาน จึงใช้เป็นยารักษาโรคท้องเสียได้ แทนนินมีฤทธิ์ยับยั้งการเจริญของแบคทีเรียได้
ตัวอย่างแทนนินได้แก่ theogallin, gallic acid, ellagic acid
Volatile oil
น้ำมันหอมระเหย เป็นน้ำมันที่ได้จากการกลั่นพืชด้วยไอน้ำ หรือแยกได้จากพืชโดยใช้ตัวทำละลาย เช่น แอลกอฮอล์, อีเทอร์ น้ำมันหอมระเหย
จะพบได้เกือบทุกส่วนของพืช ใช้แต่งกลิ่นในยา ลูกอม บางชนิดมีฤทธิ์ต้านเชื้อแบคทีเรีย ช่วยกระตุ้นการขับน้ำย่อย ขับลม แก้อาการท้องอืด ท้องเฟ้อ
และมีฤทธิ์คลายกล้ามเนื้อเรียบ ที่สำคัญได้แก่
จากส่วนดอก เช่น กุหลาบ มะลิ ซ่อนกลิ่น ส้ม กานพลู
จากส่วนใบ เช่น มะกรูด สะระแหน่ ยูคาลิปตัส
จากส่วนเปลือกต้น เช่น สน อบเชย
จากส่วนผล เช่น ผักชี พริกไทย พริกหาง กระวาน
สารสำคัญที่พบในพืช
