ตาม พรบ.ยา คำว่าสมุนไพร หมายความถึง ยาที่ได้มาจากพืช สัตว์ แร่ธาตุ
จากธรรมชาติ ที่ไม่มีการเปลี่ยนแปลงสภาพโครงสร้างภายใน
สามารถนำมาใช้เป็นยารักษาโรคต่างๆ และบำรุงร่างกายได้
พืชสมุนไพร
คือ พืชพันธุ์ไม้ต่างๆ ที่นำมาปรุงหรือประกอบเป็นยารักษาโรค แบ่งได้ 5 ประเภท คือ ต้น เถา(เครือ)
หัว(เหง้า) ผัก หญ้า
วิธีเก็บส่วนของพืชที่ใช้เป็นยา
1. รากหรือหัว ควรเก็บในช่วงที่พืชหยุดการเจริญเติบโตในช่วงต้นฤดูหนาวถึงปลายฤดูฝน หรือในช่วงที่ใบและดอกร่วงหมด
เพราะช่วงดังกล่าวรากและหัวจะมีการสะสมอาหารเอาไว้มากที่สุด
2. เปลือกราก ควรเก็บในช่วงต้นฤดูฝน
3. เปลือกต้น ควรเก็บในช่วงระหว่างฤดูร้อนต่อกับฤดูฝน ก่อนที่จะเริ่มผลิใบใหม่ เนื่องจากในช่วงนี้เปลือกจะลอกง่าย ตัวยาในเปลือกมีสูง
และควรเก็บจากเปลือกกิ่งหรือแขนงย่อยจะดีกว่ารอบต้น
4. ใบหรือเก็บทั้งต้น ควรเก็บในช่วงที่พืชเจริญเติบโตมากที่สุดก่อนที่พืชจะออกดอก และควรเก็บในเวลากลางวัน อากาศแห้ง เพราะ
ช่วงกลางวันในใบจะมีสารต่างสะสมอยู่สูงสุด แต่ใบที่ต้องการน้ำมันหอมระเหยควรเก็บในช่วงต้นฤดูฝน
5. ดอก ควรเก็บในช่วงระยะดอกบานหรือดอกเจริญเติบโตเต็มที่ แต่บางชนิดอาจเก็บในช่วงดอกตูม เช่น การพลู
6. ผล ควรเก็บเมื่อผลสุกงอมเต็มที่แต่ยังไม่สุก เนื่องจากผลสุกสารต่างๆอาจถูกทำลายไป
7. เมล็ด ควรเก็บเมื่อผลสุกงอมเต็มที่ เพระเมล็ดแก่จะมีสารต่างๆ สะสมอยู่มากที่สุด
รสของสมุนไพร
แบ่งเป็น 3 รส กว้างๆ ดังนี้
1. ยารสร้อน ใช้เป็นยาประเภทขับลม แก้จุกเสียดแน่นท้อง เช่น ขิง ข่า พริกไทย
2. ยารสเย็น ใช้เป็นยาประเภทลดไข้ เช่น เกสรดอกไม้.
3. ยารสขม ใช้เป็นยาประเภทแก้หน้ามืด ใจสั่น เช่น อบเชย จันทน์เทศ
การแปรสภาพ
สมุนไพรส่วนใหญ่ นิยมใช้ของแห้ง เพราะได้คุณภาพยาคงที่ ดังนั้นหลังจากเก็บได้มาแล้ว
ต้องนำมาคัดเลือก ล้าง ตัดหรือหั่นเป็นชิ้นตามความเหมาะสม แล้วทำให้แห้งโดยการตากแดด หรืออบให้แห้ง
เพื่อสะดวกในการเก็บรักษา
การเก็บรักษา เพื่อไม่ให้สมุนไพรเกิดรา ป้องกันสีและกลิ่นเปลี่ยนไป มีวิธีดังนี้
1. ยานั้นจะต้องแห้งอยู่เสมอ ยาที่ขึ้นราง่ายต้องหมั่นเอาออกผึ่งแดดอยู่เสมอ
2. สถานที่เก็บรักษาควรเป็นที่แห้งเย็น การถ่ายเทอากาศดี ไม่มีลมพัดผ่านมาก และไม่มีแดดส่อง
3. การเก็บ ต้องเก็บเป็นสัดส่วน ไม่ปะปนกัน ยาที่มีพิษหรือมีกลิ่นหอม ควรแยกเก็บไว้ในที่มิดชิด
4. ต้องมีวิธีป้องกันแมลง หนู หรือหนอน เข้าทำลาย ที่ถูกต้องเหมาะสม
ว่าด้วยสมุนไพร
